Archive for » 2014 «

FERMENTLƏR HƏYATIMIZI NECƏ ASANLAŞDIRIR?

fermentDövrümüzdə təbiətdən ilham alaraq icad olunan bir çox texnologiya məhsulu var. Məsələn, gözə baxıb video və fotokameralar, iynəcədən nümunə götürüb vertolyot dizayn edilmişdir. Fermentlər də son dövrlərdə elm adamlarının bu sahədə nümunə götürdüyü maddələrdən biridir.

Fermentlər hüceyrəni nizamla işləyən çox qabaqcıl miniatür fabrikə çevirən zülallardır.

Bir ferment mikroskopik ölçüdə yüzdən çox quruluş vahidinin  üçölçülü birləşməsindən ibarət kimyəvi möcüzədir. Bu kimyəvi maddənin ikinci möcüzəvi cəhəti isə təbiətdə bizə hazır şəkildə təqdim olunmasıdır. Məhz bu üstünlüklərinə görə, mikroskopik ölçüdəki fermentlərdən müasir sənayedə birbaşa istifadə olunur. davamı »

TƏKAMÜLÜN AÇIQLAYA BİLMƏDİYİ SİMMETRİYA VƏ UYĞUNLUQ

butterfly-color-butterfliesYer kürəsində və kainatda böyük uyğunluq var. Pəncərədən çölə nəzər saldıqda belə, bu uyğunluğun bir çox dəlili ilə qarşılaşırıq. Göy üzündəki buludlar, ağaclar, çiçəklər, heyvanlar və bunlara bənzər bütün nümunələrdə qüsursuz nizam və simmetriya var.

Təbiətə baxdıqda hər bitkinin və heyvanın özünəməxsus rəng və naxışlarının olduğunu görürük. Üstəlik, bu rəng və naxışların hər birinin canlılar üçün müxtəlif mənaları var. Cütləşməyə çağırma, qəzəb, təhlükədən xəbərdarlıq və bunun kimi bir çox məfhum heyvanlar arasında rənglər və naxışlar ilə məna qazanır.

Hər şeyin kortəbii təsadüflər nəticəsində əmələ gəldiyini iddia edən təkamül nəzəriyyəsi təbiətdəki sənət, rəng müxtəlifliyi və uyğunluğu açıqlaya bilmir. Təkamülçülərin canlılardakı dizaynı açıqlamaqda çarəsiz olduğunu nəzəriyyənin banisi olan Çarlz Darvin də etiraf etmişdir. Darvin canlılardakı rənglərin nə üçün xüsusi mənalarının olduğunu anlamadığını belə ifadə edir: davamı »

SİNİR HÜCEYRƏLƏRİ NƏ ÜÇÜN ENERJİYƏ QƏNAƏT EDİRLƏR?

downloadSinir sisteminiz və görmə sinirləriniz vasitəsilə, əslində, qeyri-adi sürətlə görə biləcəyinizi bilirdinizmi? Bəs bu sürətə mane olan nədir? Sinir hüceyrələri nə məqsədlə bu sürəti azaldırlar?

İnsan orqanizmi günbəgün kəşf edilən yeni möcüzəvi xüsusiyyətləri ilə birlikdə yaradılış möcüzəsidir.

 

İnsanın üstün yaradılışı ilə bağlı tədqiqatlar aparan elm adamları insan orqanizminin sirlərini günbəgün açırlar. Bir müddət əvvəl Pensilvaniya Universitetində sinir sisteminin sürəti ilə bağlı  təcrübələr keçirilib. davamı »

Bölmə: Vücudumuz  Açar sözlər: , ,  Şərh yaz

QUŞ TÜKLƏRİNİN MÖHTƏŞƏM DİZAYNI

images (2)Quşların tüklərinin möhtəşəm dizaynını heç görmüsünüzmü? Minlərlə müxtəlif növü olan quşların hər birinin tükləri havaya asan qalxmaları, havada yüksəlib-enmələri, sürətlə və ya yavaş uçmaları üçün dizayn edilib. Tüklərin mənşəyi ilə bağlı iddiaları dəyərləndirərkən quş tüklərinin kompleks quruluşunu nəzərə almaq lazımdır. Nik Bişop (Nic Bishop) “Heyvanlarda uçuşun sirləri” (The Secrets of Animal Flight) adlı kitabında tüklər haqqında belə yazır:

“Tüklər sadə görünürlər, əslində isə çox mürəkkəbdirlər. Hər birinin bir milyondan çox kiçik hissəsi var”. (Bishop, The Secrets of Animal Flight, Houghton Mifflin, Boston, 1997, səh. 9).

Tüklərin mürəkkəb anatomiyası tükün funksiyasına görə fərqlənir. Məsələn, mürəkkəb formalı uçuş tükləri uzun, incə, möhkəm saplaqdan hər iki tərəfə doğru çıxan, toxuma şəklində qanadcıqlardan ibarətdir. Qarmaq adlanan çıxıntıların birləşdiyi bu saplağın içi boşdur, möhkəm və eyni zamanda, elastikdir (W.J. Bock, “Explanatory History of the Origin of Feathers”, American Zoology, vol. 40, 2000, səh. 478-485). davamı »

ORQANİZMİMİZDƏ HƏYATİ ƏHƏMİYYƏTƏ MALİK NASOSLAR

  • images (1)Yer üzünün ən mükəmməl nasosu olan ürək necə işləyir?
  • Hüceyrələrimizin enerji kimi istifadə etdiyi ATF harada və necə hasil edilir?
  • Mədəmizdəki nasosların funksiyası nədir?

Dövrümüzdə texnologiyanın ən əsas komponentlərindən biri nasoslardır. Quru, dəniz və hava nəqliyyatı vasitələrinin motorları nasoslar sayəsində işləyir. Neft, qaz kimi enerji mənbələrinin yerin dərinliklərindən çıxarılmasında, emalında və daşınmasında da nasoslar mühüm vasitədir. Qida mənbələrimizin əsasını təşkil edən taxıl da nasoslarla işləyən suvarma kanalları ilə sulanır. Odur ki, dövrümüzdə nasoslar olmadan həyatımız çətinləşər. Ancaq həyat üçün böyük əhəmiyyətə malik nasoslar sadəcə texnoloji məhsullarla məhdudlaşmır. Bütün dünyada istifadə edilən mexaniki nasoslardan daha çox nasos orqanizmimizdə yerləşir. Hər biri həyati əhəmiyyətə malik olan mexanizmlərdən ibarət bu nasoslar bütün mexaniki nasoslardan daha kompleksdir.

Allah insan orqanizmində yerləşən nasoslarda iki əsas mexanizm yaradıb. Bu mexanizmlərdən biri qanın bütün orqanizmə daşınmasıdır. Digəri hüceyrələrin daxili və xarici mühitinin ion mübadiləsini təmin etməkdir. davamı »

Bölmə: Vücudumuz  Açar sözlər: , , , ,  Şərh yaz

NİLUFƏR ÇİÇƏYİNDƏN KRİSTAL SARAYA

Nilüfer-Çiçeği-37Londonda 1851-ci ildəki Birinci Dünya Yarmarkası üçün tikilmiş “Kristal Saray” şüşə və dəmirdən ibarət texnologiya möcüzəsi idi. Bu saray 35 m hündürlüyündə idi. Təqribən 7500 m2-lik sahəni əhatə edirdi. 30 x 120 sm ölçülərdə, 200.000-dən çox şüşə lövhədən ibarət idi.

Kristal Saray Cozef Pakston adlı landşaft memarı tərəfindən dizayn edilmişdi. Pakston bu əsərində Victoria amazonica nilufər çiçəyindən ilham almışdı. Bu nilufər növünün zərif görünüşünə baxmayaraq, insanları belə üstündə daşıyacaq qədər güclü, böyük yarpaqları var. davamı »

Hörümçək ipi insan həyatını dəyişdirəcək

spiderwebAlimlərin fikrincə, hörümçək toru yer üzündəki ən möhkəm iplərdən biridir. Hörümçək torunun üstün xüsusiyyətləri yalnız bununla məhdudlaşmır. Əgər bunların hamısını sadalasaq, uzun siyahı olar. Bu siyahıdakı bir neçə maddə belə alimlərin bu mövzuda nə qədər haqlı olduğunu sübut edir. Hörümçək ipinin heyrətamiz xüsusiyyətlərindən bir neçəsini belə sadalaya bilərik:

  • Hörümçəklərin ifraz etdiyi, diametri 0.001 mm-dən daha kiçik olan iplik eyni qalınlıqdakı polad simdən beş dəfə möhkəmdir.
  • Öz uzunluğunun dörd misli qədər uzana bilir.
  • Hörümçək ipi çox yüngüldür. Bu yüngüllüyü belə bir misalla da təsvir edə bilərik. Yerin diametri uzunluğundakı hörümçək ipinin çəkisi cəmi 320 qramdır. davamı »
Bölmə: Heyvanlar Aləmi  Açar sözlər: , , ,  Şərh yaz

Böyrək dializ aparatı ilə müqayisə edilməyəcək üstünlüyə malikdir

böyrekLa­zı­mi sə­viy­yə­də fəa­liy­yət gös­tər­mə­yən or­qan­la­rı­mı­zı əvəz edə bi­lə­cək sü­ni or­qan­lar və ci­haz­lar müa­sir tex­no­lo­gi­ya­nın ver­di­yi im­kan­lar­la tə­ba­bə­tin is­ti­fa­də­si­nə ve­ri­lib. Böy­rək­lər öz funk­si­ya­la­rı­nı iti­rən­də və ya hər han­sı bir mən­fi hal ya­ra­nan­da da bu­nun əvə­zi­nə or­qa­niz­min tə­miz­lə­mə sis­te­mi ki­mi fəa­liy­yət gös­tər­mə­li olan dia­liz aparatları işlənib hazırlanıb. Öl­çü­lə­ri böy­rək­lər­lə mü­qa­yi­sə edil­mə­yə­cək qə­dər bö­yük olan bu aparatlarda qan mü­əy­yən qur­ğu­lar­dan ke­çi­ri­lir və qan özü­nün tər­ki­bin­də­ki si­dik cöv­hə­ri, si­dik tur­şu­su ki­mi zə­rər­li mad­də­lər­dən və ar­tıq ma­ye­lər­dən tə­miz­lə­nir.

Bu ci­haz sa­də dif­fu­zi­ya (bir mad­də­nin qa­rı­şıq bir nis­bət­dən nis­bə­tən az qa­rı­şıq nis­bə­tə keç­mə­si) üsu­lu ilə iş­lə­yir. Ar­te­ri­ya­dan çı­xan bo­ru ilk ön­cə bir na­so­sa gə­lir. Bu na­sos qa­nı dia­liz aparatına vu­rur. Dia­liz ma­ye­si ok­si­gen­lə zən­gin­dir və duz kon­sen­tra­tı ba­xı­mın­dan da qan plaz­ma­sı ilə eynidir. Qan dia­liz ma­ye­si için­də olan dia­liz bo­ru­cuq­la­rın­dan ke­çi­ri­lir. Qa­nın tər­ki­bin­də­ki si­dik cöv­hə­ri ki­mi ar­tıq mad­də­lər dif­fu­zi­ya ilə dia­liz ma­ye­si­nə keç­di­yi hal­da erit­ro­sit və zülal ki­mi la­zım­lı mad­də­lər dia­liz bo­ru­cuq­la­rın­da qa­lır. Bu pro­ses za­ma­nı dia­liz ma­ye­si aparatın için­də xə­fif şə­kil­də çal­xa­la­nır. Bu­nun nə­ti­cə­sin­də qan­da­kı ar­tıq mad­də­lər tə­miz­lə­nir və qan ge­ri qay­ta­rı­la­caq və­ziy­yə­tə gə­ti­ri­lir. Əgər qa­nın qi­da­lan­dı­rıl­ma­sı­na eh­ti­yac olar­sa, dia­liz ma­ye­si­nə qlü­ko­za əla­və edi­lir və ye­nə də dif­fu­zi­ya üsu­lu ilə qa­na ke­çi­ri­lir. Tə­miz­lən­miş qan bo­ru vasitəsilə ve­na­ya ötürülür. Bü­tün bu pro­ses­lər za­ma­nı dia­liz ma­ye­si fa­si­lə­siz ola­raq tə­zə­lə­nir və hər də­fə də bə­dən tem­pe­ra­tu­ru­na uy­ğun şə­kil­də sax­la­nı­lır. Əks hal­da xəs­tə çox­lu miq­dar­da is­ti­lik itir­miş olar. davamı »

AVTOMOBİLLƏRDƏKİ QAZ-ƏYLƏC SİSTEMİ VƏ ÜRƏK

_73419389_heart_attack_womanBir çox insan bəzən ürəyinin daha sürətlə döyündüyünü hiss edir. Uzun bir pilləkəni sürətlə çıxdıqda, qaçdıqda və ya həyəcanlandıqda ürək döyüntülərinin artdığını, daha sonra ürəyinin yenidən əvvəlki ritminə düşdüyünü hər insan hiss edir. Ancaq bunun, əslində, nə qədər böyük möcüzə olduğunu düşünməz. Ürək döyüntülərinin sürəti orqanizmə yerləşdirilmiş kompyuter sistemi tərəfindən tənzimlənir. davamı »

DOĞUM ZAMANI BİR-BİRİNƏ KÖMƏK EDƏN HEYVANLAR

deerXüsusilə məməli heyvanların doğumları olduqca təhlükəli olur. Həm doğan ana heyvan, həm də yeni doğulan balalar yırtıcı heyvanlar üçün asan ovdur. Ancaq, adətən, bu canlıların doğuş zamanı yanlarında sürülərindən bir köməkçi olur.

 

Məsələn, dişi maral doğacağı zaman sürüdən kənarda kolluqların arasında bir məkan seçir. Doğuş zamanında isə tək deyil. Yanında sürüdən olan başqa bir  dişi ona kömək etmək üçün hazır gözləyir. davamı »